ZHAW - Zürcher Hochschule für angewandte Wissenschaften
Il pled svizzer da l'onn 2024 è tschernì
- Bild-Infos
- Download
- Ein weiterer Medieninhalt
Communicaziun a las medias dals 3 da december 2024
ZHAW Departament da linguistica applitgada
Il pled svizzer da l'onn 2024 è tschernì
Ils pleds segundimorant:a, Unterschriften-Bschiss, non binario e cessez-le-feu èn ils pleds svizzers da l'onn. Els han marcà il discurs en Svizra ed en sias regiuns linguisticas l'onn 2024 – analisads scientificamain e confermads da la tscherna da las quatter giurias da linguistas e linguists.
Ils pleds segundimorant:a, Unterschriften-Bschiss, non binario e cessez-le-feu èn ils pleds svizzers da l'onn 2024. Sin il segund e terz plaz èn ils pleds rumantschs vegliadissem e festivitads, en tudestg divers e Murgang, en talian allerta meteo e nomofobia ed en franzos consentement e quoicoubeh (guarda las boxas). «Il pled da l’onn 2024 reflectescha la tematica dal spazi d’abitar en las valladas alpinas. En noss chantun turistic è la relaziun da la glieud indigena cun segundimorant:as adina puspè tema e chaschuna grondas discussiuns. Persunas indigenas chattan strusch pli spazi d'abitar pajabel, entant ch'il dumber da segundas abitaziuns crescha. Quai ha fatschentà quest onn la glieud en Rumantschia», explitga Bettina Vital, la manadra da la partiziun Lingua da la Lia Rumantscha che ha sustegnì la ZHAW per la tscherna dal pled svizzer da l'onn.
Pled rumantsch da l'onn
Emprim plaz: segundimorant:a
Il pled da l'onn 2024 reflectescha la tematica dal spazi d'abitar en las valladas alpinas. En destinaziuns turisticas grischunas è la relaziun da la glieud indigena cun segundimorant:as adina puspè tema e chaschuna grondas discussiuns. Il spazi d'abitar pajabel per persunas indigenas daventa d'ina vart pli e pli stgars, da l'autra vart crescha il dumber d'abitaziuns secundaras ed uschia s'intensivescha era la discussiun areguard ils dretgs ed ils duairs da segundimorant:as. La tematica è stada actuala l'entir onn en il Grischun ed en spezial en Rumantschia.
La furma dal pled gendrada duai en pli far attent al fatg ch'il rumantsch ha dapi quest onn e sco ina da las emprimas linguas neolatinas in mussavia uffizial per il diever da la lingua inclusiva renconuschì da tut las instituziuns linguisticas rumantschas. Il mussavia chatt'ins sin la pagina dal Pledari Grond.
Segund plaz: vegliadissem
La nova creaziun vegliadissem stat per la discriminaziun da persunas attempadas. Il tema ha fatg part tut l'onn dal discurs public en connex cun las votaziuns federalas (iniziativa da rentas, refurma LPP, finanziaziun unitara). Ma era sin nivel internaziunal areguard la vegliadetgna da Joe Biden ha il vegliadissem giugà ina gronda rolla. En il discurs public han ins connotà quest onn la vegliadetgna negativamain e sco fatg engrevgiant per las persunas sezzas e per tut la societad.
La nova furmaziun, che sa cumpona dal nomen vegliadetgna e dal suffix -issem e ch'è furmada en analogia a p.ex. rassissem, mussa en pli in diever creativ da la lingua.
Terz plaz: festivitads
Las Grischunas ed ils Grischuns fan gugent festa. Quest pregiudizi è pelvaira sa verifitgà quest onn grazia a numerus giubileums: il chantun Grischun ha commemorà ils 500 onns Stadi liber da las Trais Lias cun occurrenzas en l'entir chantun; Trun ha fatg viva sut l'ischi sin ils 600 onns Ligia Grischa; L'Uniun dals Grischs ha festivà ses giubileum da 120 onns promoziun da lingua e cultura ladina; il tunnel dal Vereina datti dapi 25 onns e general Suworow ha traversà avant 225 onns il Pass da Pigniu. Quest onn è stà in onn da festivitads da giubileum.
En tut las linguas naziunalas
Ils pleds da l'onn en Svizra tudestga èn 1. Unterschriften-Bschiss, 2. divers e 3. Murgang.
Ils pleds da l'onn en Svizra franzosa èn 1. cessez-le-feu (pausa da cumbat), 2. consentement (decleraziun da consentiment) e 3. quoicoubeh (in gieu da pleds derasà en la lingua da giuvenils sin Tiktok, ina replica sin la dumonda: «Quoi?»).
Ils pleds da l'onn en Svizra taliana èn 1. non binario, 2. allerta meteo (alarm meteorologic) e 3. nomofobia (tema da betg esser connectà cun il telefonin).
Dapli davart il pled svizzer da l'onn: https://www.zhaw.ch/de/linguistik/pled-svizzer-da-lonn/.
Il pled svizzer da l'onn
La squadra da perscrutad:ras da la ZHAW ha analisà la banca da datas da discurs Korpus Swiss-AL e definì per mintga lingua var trenta pleds ch'èn vegnids duvrads l'onn 2024 pli savens u a moda cleramain differenta en cumparegliaziun cun ils onns precedents. Ina giuria da profis da lingua tscherna ils trais pleds ils pli marcants da questa glista, da propostas dal public e sin fundament d'atgnas experientschas. La finala demussa la squadra da perscrutad:ras co che quests pleds èn sa sviluppads l'onn 2024 areguard il diever linguistic en Svizra e tge midadas socialas ch'els represchentan.
Contact
- Direcziun dal pled svizzer da l'onn prof. dr. Marlies Whitehouse, ZHAW Departament da linguistica applitgada, tel. 058 934 61 69, e-mail marlies.whitehouse@zhaw.ch
- Giuria per il rumantsch Marietta Cathomas Manetsch, M. A., linguista RTR, tel. 058 136 30 33, e-mail marietta.cathomas@rtr.ch
- Giuria per il tudestg prof. dr. Marlies Whitehouse, Professorin für Professional Literacy, ZHAW Departament da linguistica applitgada, tel. 058 934 61 69, e-mail marlies.whitehouse@zhaw.ch
- Giuria per il talian dr. Angelo Ciampi, docent per talian, ZHAW Departament da linguistica applitgada, tel. 058 934 60 78, e-mail angelo.ciampi@zhaw.ch
- Giuria per il franzos dr. Nicolas Pepin, docent per franzos, ZHAW Departament da linguistica applitgada, tel. 058 934 61 76, e-mail nicolas.pepin@zhaw.ch
ZHAW Zürcher Hochschule für Angewandte Wissenschaften Corporate Communications Gertrudstrasse 15 Postfach CH-8401 Winterthur Tel. +41 58 934 75 75 medien@zhaw.ch www.zhaw.ch/medien
